อยู่ไฟ

"น้ำนมมนุษย์ คือ อาหารที่เหมาะสมที่สุดสำหรับมนุษย์” ส่วนที่สำคัญที่สุดของมนุษย์ คือ สมอง น้ำนมคนจึงมีแลคโตสและกรดไขมันพิเศษเพื่อพัฒนาสมอง พัฒนาการของทารกเริ่มต้นจากการสัมผัส, ได้ยิน, มองเห็น, และจดจำ ไปพร้อม ๆ กับการเคลื่อนไหวกล้ามเนื้อมัดเล็ก ทารกต้องใช้เวลาเกือบ 1 ปีกว่าจะสามารถยืนและเดินได้ พัฒนาการเหล่านี้ต้องอาศัยส่วนสำคัญที่สุดคือสมอง สมองของมนุษย์จะเจริญเติบโตเต็มที่ภายใน 3 ปีแรกของชีวิต และสารอาหารที่จำเป็นต่อพัฒนาการสมองมากที่สุดก็อยู่ในน้ำนมแม่นั่นเอง
กระบวนการสร้างน้ำนม

เมื่อเริ่มตั้งครรภ์ได้ 8 สัปดาห์ เต้านมจะเริ่มมีการเปลี่ยนแปลง คือ ที่ลานหัวนมจะใหญ่และสีเข้มขึ้น หัวนมอาจจะตั้งขึ้น เต้านมแข็งและตึง จากนั้นจะค่อยๆขยายขนาดออก ซึ่งเต้านมใหญ่หรือเล็กนั้นขึ้นอยู่กับไขมันในเต้านม ฉะนั้นจึงไม่เกี่ยวกับการมีน้ำนมว่าจะมีปริมาณมากหรือน้อย ซึ่งขึ้นอยู่กับจำนวนต่อมน้ำนมภายในเต้านมมากกว่าเมื่อตั้งครรภ์ในช่วง 2 – 3 เดือนสุดท้ายก่อนครบกำหนดการคลอดฮอร์โมนโปรแลคตินจะมีระดับสูงขึ้น ซึ่งฮอร์โมนตัวนี้เป็นตัวการสำคัญในการผลิตน้ำนม แต่ไม่เกี่ยวกับการไหลของน้ำนม ซึ่งน้ำนมจะไหลออกมาได้ดีต้องมีขึ้นร่วมกับการดูดของลูกน้อย ซึ่งเราจะเรียกว่า Reflex 5 อย่าง

นมแม่ : กระบวนการสร้างน้ำนม
Reflex 3 อย่างจากลูก
1. ลูกอ้าปากหาหัวนม (Searching)
2. ลูกดูด (Sucking)
3. ลูกกลืนน้ำนม (Swallowing)
Reflex 2 อย่างจากแม่
4.Plolactin reflex (เป็น reflex จากร่างกาย) ยิ่งลูกดูดมาก ร่างกายก็จะหลั่งโปรแลคตินมาก ทำให้มีการผลิตน้ำนมมากขึ้น
5. Oxytocin reflex (เป็น reflex จากจิตใจแม่) ถ้าแม่มีอารมณ์ดี ไม่เครียด จะยิ่งทำให้การไหลของน้ำนมเป็นไปด้วยดี

ท่อน้ำนมอุดตันและเต้านมอักเสบ

เป็นเรื่องปกติสำหรับผู้หญิงหลายคนที่จะมีอาการท่อน้ำนมอุดตันถ้าเธอเลี้ยง ลูกด้วยนมแม่ ท่อน้ำนมอุดตันมีอาการปวดบวมและเป็นก้อนในเต้านม ซึ่งไม่เกี่ยวข้องกับการมีไข้หรืออาการอื่น ท่อน้ำนมอุดตันเกิดขึ้นเมื่อน้ำนมไม่ถูกระบายออกและเกิดการอักเสบ จากนั้นแรงดันที่เกิดจากการอุดตัน และเนื้อเยื่อบริเวณใกล้เคียงจะเกิดการอักเสบ ท่อน้ำนมอุดตันมักเกิดทีละข้างปัญหาท่อน้ำนมอุดตันเป็นเพราะน้ำนมบริเวณนั้น ข้นมากจนทำให้ไหลไม่สะดวกและอุดตันคั่งค้างอยู่ในท่อน้ำนมท่อใดท่อหนึ่ง น้ำนมส่วนที่เหนือจุดที่อุดตันขึ้นไปจะคั่งจนเกิดเป็นก้อนไตแข็งๆ อาจเกิดจาก

ให้ลูกดูดนมไม่บ่อยพอ
ระบายน้ำนมออกจากเต้าไม่หมด
ผลจากแรงกดทับเต้านม อาจเกิดจากการสวมเสื้อชั้นในที่คับเกินไป นอนตะแคงทับข้างนั้นนาน เป็นต้น
เต้านมใหญ่หย่อนยาน ทำให้ส่วนล่างระบายน้ำนมออกไม่ได้ดี

ภาวะเต้านมอักเสบ (Mastitis) หรืออาการปวดหรือมีก้อนในเต้านมซึ่งจะมีอาการไข้ร่วมด้วย เช่นมีอาการอ่อนแรงและปวด บางคนอาจมีอาการคลื่นเหียนและอาเจียน บางคนอาจมีน้ำสีเหลืองคล้ายคอลอสตุ้ม ไหลออกมาจากหัวนม หรือเต้านมร้อนขึ้นและมีสีชมพูหรือแดง ภาวะเต้านมอักเสบสามารถเกิดขึ้นเมื่อมีสมาชิกภายในบ้านเป็นหวัดหรือมีไข้ และที่เหมือนกับท่อน้ำนมอุดตันคือมักจะเกิดขึ้นทีละเต้า ไม่ง่ายนักที่จะแยกความแตกต่างระหว่างท่อน้ำนมอุดตันและภาวะเต้านมอักเสบ เนื่องจากทั้ง 2 อย่างมีอาการคล้ายกันและมักดีขึ้นภายใน 24-48 ชั่วโมง

ทำไมต้องเปิดท่อน้ำนม?

ถ้าน้ำนมแม่มีไม่พอที่จะเลี้ยงลูกอาจเกิดจากสาเหตุใดสาเหตุหนึ่งดังต่อไปนี้ 1.ลูกไม่ได้ดูดนมแม่ภายในวันแรกหรือทันทีหลังคลอดรวมทั้งไม่ได้ดูดตามความหิว หรือความต้องการของลูก
2.คุณแม่ให้ลูกดูดนมไม่ถูกวิธี ดูดไม่บ่อย หรือดูดนมแต่ละมือไม่นานพอ ทำให้น้ำนม ไม่ถูกดูดจนเกลี้ยงเต้า
3.ให้กินนมผสมร่วมกับนมแม่ ทำให้ลูกหิวนมแม่น้อยลง หรือลูกดูดนมแม่น้อยลง การกระตุ้นเต้านมให้สร้างน้ำนม และขับน้ำนมจึงลดลงด้วย
4.คุณแม่กังวลหรือมีความเครียด ซึ่งมักจะเกิดกับคุณแม่ที่มีลูกคนแรก เช่น เกรงว่าจะ เลี้ยงลูกไม่ได้ กังวลว่าน้ำนมจะไม่พอ เป็นต้น
5.คุณแม่ได้รับอาหารหรือน้ำไม่พียงพอ
6.คุณแม่พัหผ่อนไม่เพียงพอ
7.คุณแม่กินยาบางชนิด หรือกินยาคุมกำเนิดข้อ 1-3มักเป็นสาเหตุสำคัญที่ทำให้น้ำนมแม่มีไม่พอ

การแก้ไข

1.ลูกและแม่ที่ปกติควรจะอยู่ด้วยกันตลอดเวลาหลังคลอดเพื่อให้ลูกได้ดูดนมแม่เร็ว และได้ดูดตามต้องการตลอดเวลา
2.ให้ลูกดูดนมถูกวิธี ดูดบ่อย และดูดนานพอ
3.ไมให้ลูกดูดนมผสมร่วมกับนมแม่
4.ขจัดความกังวลหรือความเครียดที่มีอยู่ให้หมดไป ก่อนให้นมลูกทำจิตใจให้สบายทุกครั้ง
5.คุณแม่ต้องกินอาหารและดื่มน้ำให้เพียงพอ
6.พักผ่อให้เพียงพอ
7.ปรึกษาแพทย์หรือเจ้าหน้าที่ทางการแพทย์เกี่ยวกับการใช้ยารักษาโรคหรือการคุมกำเนิด

อาการ

อาการท่อน้ำนมอุดตันนั้นเกิดจากการที่น้ำนมไหลไม่สะดวกจากการอุดตันของท่อ ส่งน้ำนม ทำให้:เต้านมแข็ง เป็นแผ่นหนา หรือเป็นก้อนอยู่ใต้ผิวหนัง คลำพบก้อนแข็งบริเวณที่ท่อน้ำนมอุดตัน ลักษณะหัวนมและลานนมผิดรูปไป บางครั้งอาจมีอาการเส้นเลือดปูดออกมาอย่างเห็นได้ชัด ลูกดูดนมไม่ออก หรือดูดได้เพียง 20%เท่านั้น บางครั้งอาจจะพบจุดสีขาวที่หัวนม (White dot) อาการท่อน้ำนมอุดตัน สามารถพัฒนาไปเป็น..เต้านมอักเสบ Mastitis ได้ หากปล่อยทิ้งไว้นาน และไม่ได้รับการรักษา

สาเหตุ

ผู้ที่มีน้ำนมมากจนเกินไป และไม่ได้ระบายออกตามเวลา
ปล่อยให้เต้านมคัดเป็นเวลานาน
ดื่มน้ำไม่เพียงพอ
ใส่เสื้อชั้นในที่คับทำให้น้ำนมไหลเวียนได้ไม่สะดวก
ใส่เสื้อชั้นในที่หลวม ทำให้เต้านมหย่อนคล้อย กดทับท่อส่งน้ำนม
บริโภคไขมัน มากจนเกินไป เช่น เนย ชีส
อาจมีก้อนน้ำ หรือก้อนเนื้อ ขาวางทางท่อส่งน้ำนมอยู่ อาจคลำพบก้อนได้

วิธีแก้

ประคบร้อน อาจจะใช้ผ้าขนหนูชุบน้ำร้อนจัดประคบหรือแช่น้ำฝักบัว โดยเปิดน้ำร้อน จ่อไปที่หน้าอกบริเวณที่ท่อน้ำนมอุดตัน หลังจากประคบร้อนหรือแช่น้ำฝักบัวร้อนๆสัก 15 นาทีแล้ว ให้ใช้มือนวดวนเป็นก้นหอย จากรอบๆหน้าอกด้านนอกเข้ามาจนลานนม
**วิธีที่ดีที่สุด ให้ลูกดุดข้างที่อุดตันบ่อยๆเท่าที่จะเป็นไปได้ ถ้าลูกไม่ให้ความร่วมมือ อาจจะขอความช่วยเหลือจากสามี

เคล็ดไม่ลับ

ระหว่างที่ให้สามีช่วยดูดออก ให้ใช้นิ้วมือกดไล่น้ำนมมาตามท่อ โดยเริ่มจากเต้านมด้านนอก มายังลานนม ให้กดแรงๆได้ในจังหวะเดียวกับที่สามีดูด จะช่วยให้ก้อนที่อุดตันหลุดออกมาได้ง่ายขึ้น

ข้อควรระวัง

หากลูกดุด อย่ากดแบบข้อแนะนำด้านบน เพราะแรงดันน้ำนมจะแรงมาก อาจจะทำให้ลูกสำลักนมได้

วิธีระบายน้ำนม ป้องกันเต้านมคัดแบบง่ายๆ

ควรใช้วิธีใช้นิ้วมือรีดน้ำนมออก มากกว่าการปั๊มนม เพราะการปั๊มนมเป็นการกระตุ้นให้ร่างกายผลิตน้ำนมเพิ่มขึ้น นั่นก็อาจจะไม่เป็นผลดีหากคุณเป็นคนที่มีน้ำนมเยอะเกินกว่าที่ลูกต้องการและ เครื่องปั๊มนม จะไม่ได้รีดกระเปาะน้ำนมที่รอบๆลานนม ทำให้น้ำนมคั่งค้าง อันเป็นสาเหตุให้เกิดอาการท่อน้ำนมอุดตัน เราจะสังเกตุได้ว่า หากเราใช้นิ้วมือ 2 นิ้ว คือ นิ้วโป้งและนิ้วชี้รีดน้ำนมโดยรีดจากบริเวณลานนมน้ำนมจะพุ่งออกมาได้ดี